Trong bối cảnh thương mại toàn cầu rối loạn bởi các chính sách của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) trong suốt cả năm chỉ hạ lãi suất một lần, với mức giảm 10 điểm cơ bản.
Đây là mức nới lỏng thấp nhất theo năm kể từ khi PBOC tạm dừng chu kỳ cắt giảm lãi suất vào năm 2021. Kết quả này thấp hơn rất nhiều so với dự báo của các tổ chức tài chính lớn như Goldman Sachs và Morgan Stanley, những bên từng kỳ vọng Trung Quốc có thể giảm lãi suất tổng cộng tới 40 điểm cơ bản.
Kỳ vọng về việc Trung Quốc mạnh tay nới lỏng tiền tệ trong năm qua từng được củng cố khi Bắc Kinh quyết định chuyển sang lập trường “nới lỏng vừa phải” lần đầu tiên sau 14 năm, trong bối cảnh chuẩn bị đối phó với nguy cơ bùng phát một cuộc chiến thuế quan gay gắt với Mỹ.
Tuy nhiên, các nhà kinh tế đã đánh giá thấp sức chống chịu của nền kinh tế Trung Quốc, đặc biệt là đà tăng của xuất khẩu. Bên cạnh đó, giới chức ngày càng lo ngại về mức độ an toàn của hệ thống ngân hàng. Đà tăng mạnh của thị trường chứng khoán cũng khiến nhà điều hành có thêm lý do để trì hoãn các biện pháp hỗ trợ tiền tệ quy mô lớn.
Việc chỉ kích thích ở mức vừa phải cho thấy Trung Quốc đang lựa chọn một hướng đi khác biệt, không chỉ so với các Ngân hàng Trung ương lớn trên thế giới mà còn so với chính sách của nước này trong những giai đoạn trước. Thay vì dựa nhiều vào tiền tệ, Bắc Kinh hiện ưu tiên giải quyết các vấn đề như giảm phát và niềm tin tiêu dùng suy yếu thông qua mở rộng chi tiêu công.
Theo ông Hui Feng, Giảng viên cao cấp tại Đại học Griffith (Úc), vai trò của Ngân hàng Trung ương trong việc đảo chiều nền kinh tế là có giới hạn. Ông cho rằng gánh nặng phục hồi nên thuộc về chính sách tài khóa và các cải cách cơ cấu nhằm nâng cao thu nhập của người lao động trong tổng thu nhập quốc gia.
Nếu đặt trong bức tranh toàn cầu, sự thận trọng của PBOC càng trở nên rõ nét. Trong hai năm qua, lãi suất chính sách tại các nền kinh tế phát triển đã giảm trung bình 1,6 điểm phần trăm, trong khi mức cắt giảm của Trung Quốc chỉ bằng khoảng một phần tư con số này. Thậm chí, sau khi điều chỉnh theo lạm phát, lãi suất thực tại Trung Quốc đã quay trở lại mức dương.
Ngược lại, các Ngân hàng Trung ương lớn như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, Ngân hàng Trung ương châu Âu hay Ngân hàng Nhật Bản đều từng áp dụng chính sách tiền tệ siêu nới lỏng, bao gồm lãi suất gần bằng 0 hoặc âm và các chương trình nới lỏng định lượng, để đối phó với suy thoái và giảm phát.
Ngay cả khi Trung Quốc tăng trưởng chậm lại vào năm 2015, nước này cũng từng triển khai các biện pháp tương tự nới lỏng định lượng nhằm hỗ trợ lĩnh vực bất động sản. Tuy nhiên, kể từ sau đại dịch Covid-19, Bắc Kinh đã tránh sử dụng những biện pháp mạnh như vậy.
Trong bối cảnh lãi suất chính sách gần như không thay đổi, PBOC chuyển trọng tâm sang các công cụ điều hành mang tính chọn lọc hơn. Những biện pháp này bao gồm hỗ trợ thị trường chứng khoán, mua bán trái phiếu Chính phủ để bơm thanh khoản và các chương trình tái cho vay nhằm cung cấp vốn giá rẻ cho những lĩnh vực ưu tiên.
Thay vì nới lỏng trên diện rộng, Trung Quốc chủ yếu bơm thanh khoản ngắn và trung hạn. Trong phần lớn thời gian của năm qua, PBOC duy trì trạng thái bơm ròng và nối lại việc mua trái phiếu Chính phủ từ tháng 10, qua đó làm gia tăng lượng tiền trong hệ thống.
Lượng thanh khoản dồi dào này đã kéo lãi suất repo kỳ hạn bảy ngày xuống mức thấp nhất kể từ đầu năm 2023.
Dù vậy, các nhà đầu tư ngày càng thất vọng khi kỳ vọng về một chu kỳ nới lỏng mạnh tay không trở thành hiện thực. Trái phiếu Chính phủ Trung Quốc vì thế trải qua nửa cuối năm kém tích cực, với lợi suất tăng trên toàn bộ các kỳ hạn.
Giới chức cho rằng dư địa cắt giảm lãi suất hiện không còn nhiều, khi lãi suất chính sách đang ở mức 1,4%. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích vẫn cho rằng PBOC sẽ duy trì lập trường hỗ trợ trong năm 2026.
Theo khảo sát, các nhà kinh tế dự báo Trung Quốc có thể giảm tổng cộng lãi suất 20 điểm cơ bản trong năm 2026, đồng thời hạ 50 điểm cơ bản tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các ngân hàng. Một số tổ chức nhận định việc nới lỏng có thể bắt đầu ngay từ đầu năm, trong khi những quan điểm thận trọng hơn cho rằng lãi suất sẽ được giữ nguyên suốt năm.
Theo Goldman Sachs, các tín hiệu gần đây cho thấy PBOC chưa chịu nhiều áp lực phải cắt giảm lãi suất ngay lập tức. Ngân hàng Trung ương có thể lo ngại rằng nếu lãi suất xuống dưới 1%, những lo ngại về lãi suất bằng 0 và nguy cơ “Nhật Bản hóa” nền kinh tế sẽ gia tăng.
Tâm lý bi quan trên thị trường phần nào được phản ánh qua việc lợi suất trái phiếu Chính phủ Nhật Bản kỳ hạn 10 năm lần đầu tiên vượt lợi suất trái phiếu Trung Quốc cùng kỳ hạn vào tháng 11.
Ngoài ra, sự ổn định của hệ thống ngân hàng vẫn là mối quan tâm lớn, khi biên lợi nhuận của các tổ chức cho vay đã xuống mức thấp kỷ lục. Việc tiếp tục hạ lãi suất có thể làm suy yếu thêm lợi nhuận, khiến ngân hàng đối mặt rủi ro nợ xấu và tăng trưởng tín dụng chậm lại.
Tỷ giá cũng là một ràng buộc quan trọng. PBOC muốn tránh kịch bản đồng nhân dân tệ mất giá nhanh, giống như áp lực từng xuất hiện vào đầu năm 2025.
Trong bối cảnh người dân và doanh nghiệp còn e ngại vay nợ, việc cắt giảm lãi suất ở mức nhỏ được cho là khó mang lại hiệu quả rõ rệt. Bản thân PBOC cũng thừa nhận việc bơm thêm tiền trong một mô hình kinh tế dựa nhiều vào đầu tư và sản xuất có thể làm trầm trọng thêm sự mất cân đối giữa cung và cầu.
Theo các chuyên gia, điều chắc chắn là chính sách tài khóa sẽ đóng vai trò trung tâm trong năm 2026, trong khi chính sách tiền tệ chủ yếu nhằm giữ chi phí vay của chính phủ ở mức thấp. Trung Quốc đã lựa chọn không giải quyết các vấn đề cơ cấu chỉ bằng việc nới lỏng chính sách vĩ mô.
