Hệ thống đóng và hạ tầng mở là gì?
Hệ thống tập trung và đóng là mô hình trong đó quyền kiểm soát, dữ liệu và quyết định nằm trong tay một nhóm hoặc tổ chức. Người dùng buộc phải tin tưởng mà không thể tự xác minh. Ví dụ, một công ty nắm độc quyền dữ liệu y tế hoặc một hãng cung cấp máy bỏ phiếu với phần mềm không công khai.
Ngược lại, hạ tầng mở là nền tảng công nghệ cho phép mọi người tiếp cận, kiểm chứng và thậm chí tham gia phát triển. Minh bạch và khả năng xác minh giúp hạn chế rủi ro bị lạm dụng, đồng thời tăng niềm tin công chúng. Blockchain là ví dụ điển hình cho loại hạ tầng này.
Đọc thêm: Rót gần 1.500 tỷ - Công ty chứng khoán này sẽ tham gia thành lập sàn giao dịch tài sản mã hóa
Lời kêu gọi từ Vitalik Buterin
Trong một bài viết đăng tải ngày 24/9, Vitalik Buterin, đồng sáng lập Ethereum, cho rằng khi hạ tầng số ngày càng gắn chặt với đời sống, việc phụ thuộc vào những hệ thống đóng, khó kiểm chứng sẽ làm gia tăng nguy cơ lạm dụng và độc quyền.
Ông nhấn mạnh: “Các nền văn minh hưởng lợi nhiều nhất từ làn sóng công nghệ mới không phải là những nơi chỉ tiêu thụ, mà là những nơi tự sản xuất công nghệ.” Theo Vitalik, tính mở và khả năng kiểm chứng chính là chìa khóa để chống lại sự phân mảnh toàn cầu.
Ứng dụng trong y tế, tài chính và bầu cử
Buterin chỉ ra những hệ lụy của công nghệ y tế độc quyền, từ hạn chế khả năng tiếp cận cho đến rủi ro giám sát dữ liệu. Ông lấy ví dụ chương trình phân phối vắc-xin COVID-19, nơi hệ thống đóng đã làm giảm niềm tin công chúng. Ngược lại, các sáng kiến mở như PopVax giúp tiết kiệm chi phí và hạn chế hoài nghi.
Vitalik chọn vắc-xin COVID-19 làm ví dụ không phải ngẫu nhiên. Đây là ký ức toàn cầu, ai cũng từng trải qua cảm giác lo lắng, hoài nghi và phụ thuộc vào một hệ thống khép kín do chính phủ hay các tập đoàn dược phẩm kiểm soát.
Ông muốn nhấn mạnh rằng nếu ngay cả trong lĩnh vực y tế, nơi niềm tin và minh bạch sống còn mà hệ thống đóng còn tạo ra khủng hoảng niềm tin, thì trong tài chính hay bầu cử, hậu quả còn có thể nghiêm trọng hơn.
Trong lĩnh vực tài chính, Vitalik so sánh giữa việc ký một giao dịch tiền số chỉ mất vài giây với việc gửi một văn bản pháp lý quốc tế tốn nửa giờ và 119 USD. Ông khẳng định các ví tiền mã hóa và hệ thống blockchain đã chứng minh hạ tầng mở có thể loại bỏ sự kém hiệu quả của các mô hình cũ.
Với hệ thống bầu cử, Vitalik nhấn mạnh sự cần thiết của phần mềm và phần cứng mở, có thể kiểm chứng. Ông cho rằng những “hộp đen” điện tử độc quyền không thể mang lại niềm tin công chúng, nhất là sau nhiều thập kỷ tranh cãi về tính minh bạch của máy bỏ phiếu.
Quyền riêng tư vẫn là trọng tâm
Không chỉ thúc đẩy hạ tầng mở, Vitalik còn nhiều lần nhấn mạnh quyền riêng tư phải là mục tiêu cốt lõi trong thiết kế công nghệ. Tháng 4 vừa qua, ông từng nói rằng việc đặt niềm tin mù quáng vào sự minh bạch tuyệt đối hay những nhà lãnh đạo “có thiện chí” đã trở nên lỗi thời.
Vitalik cũng công bố một lộ trình bảo mật cho Ethereum, với các bước điều chỉnh ngắn hạn trong giao thức và hệ sinh thái nhằm bảo đảm quyền riêng tư tốt hơn cho người dùng.
