Ngành công nghiệp robot đang đứng trước "khoảnh khắc ChatGPT" của riêng mình, một nhận định được đưa ra bởi Jensen Huang, CEO của Nvidia, tại CES 2025. Tuyên bố này đã thúc đẩy mạnh mẽ một câu chuyện mới: DePAI, hay AI Vật Lý Phi Tập Trung (Decentralized Physical AI). Đây không chỉ là một thuật ngữ thời thượng, mà là một hệ thống toàn diện kết hợp giữa các thiết bị vật lý (Robotics), bộ não trí tuệ nhân tạo (AI), và một mạng lưới cơ sở hạ tầng phi tập trung (DePIN).
Về bản chất, DePAI là bước tiến hóa tiếp theo trong sơ đồ phát triển AI mà CEO Nvidia đã vạch ra, đi từ AI Nhận Thức (Perception) đến AI Tạo Sinh (Generative), AI Tác Tử (Agentic) và cuối cùng là AI Vật Lý (Physical AI).
Vậy tại sao lại cần yếu tố "phi tập trung"? Việc đưa DePAI lên blockchain mang lại những lợi thế vượt trội. Nó tạo ra một động lực kinh tế mạnh mẽ thông qua token economy, giúp tăng cường khả năng huy động vốn, thúc đẩy sự nhiệt huyết trong việc khai thác tài nguyên để huấn luyện AI, và đẩy nhanh quá trình sáng tạo các hệ thống AI vật lý. Hơn nữa, nó kiến tạo một môi trường giao tiếp và thanh toán minh bạch, hiệu quả trực tiếp giữa máy với máy (M2M) trên không gian blockchain.
Bóc tách các lớp cấu thành của DePAI
Hệ sinh thái DePAI là một lĩnh vực rộng lớn, có thể được chia thành nhiều danh mục cốt lõi, từ phần cứng vật lý đến cơ sở hạ tầng tính toán và các lớp giao tiếp kinh tế.
Lớp đầu tiên và dễ hình dung nhất chính là Robot, đóng vai trò là cơ thể vật lý cho phép AI tương tác với thế giới thực. Khái niệm này bao gồm tất cả các thiết bị có thể nhúng AI, từ robot hình người đến ô tô tự lái, drone hay máy móc công nghiệp. Đây là lĩnh vực của những gã khổng lồ như Tesla và Nvidia, cùng với các công ty tiên phong như Figure, Apptronik, và 1X Technologies.
Bộ não của những robot này là AI Agent. Đây là các "thực thể tự trị" có khả năng hoạt động độc lập, tự động ra quyết định mà không cần sự can thiệp của con người. Các dự án như Virtuals Protocol, Olas (Autonolas), và elizaOS đang dẫn đầu trong việc phát triển các bộ não tự trị này, cũng như các nền tảng và thị trường cho chúng.
Đọc thêm: Bàn cờ Layer 1 xoay trục, BNB Chain trở lại cuộc chơi mạnh mẽ | Blockhay Report 02
Để bộ não AI này hoạt động, chúng cần một "bộ não của bộ não", đó là Inference & Training Network (Mạng lưới Suy luận và Huấn luyện). Lớp hạ tầng chuyên dụng này thực hiện các nhiệm vụ AI chuyên biệt như huấn luyện, suy luận và xác minh tính toán. Bittensor nổi bật với mạng lưới AI phi tập trung biến kiến thức thành một thị trường mở. Gensyn tập trung vào việc kết nối GPU/TPU toàn cầu để huấn luyện mô hình với chi phí thấp, trong khi Prime Intellect đặt mục tiêu trở thành một nền tảng toàn diện cho siêu trí tuệ. Các dự án khác như Flock và Cortex cũng đóng góp vào lớp hạ tầng quan trọng này.
Song hành với mạng lưới huấn luyện là Compute Network (Mạng lưới Tính toán). Đây là cơ sở hạ tầng cung cấp tài nguyên thô như GPU, CPU và lưu trữ. Nếu lớp trên là bộ não chuyên dụng, thì lớp này là sức mạnh cơ bắp. Các mạng lưới DePIN quen thuộc như Aethir, Render, Akash, và ioNet đang tăng cường khả năng tương thích cho các mô hình AI, dần mở rộng sang cả mảng suy luận.
Tiếp theo, để AI có thể nhận thức, nó cần các giác quan. Đây là vai trò của Data & Spatial Intelligence Network (Mạng lưới Dữ liệu & Trí tuệ Không gian). Nhóm này thu thập dữ liệu môi trường—từ thời tiết (WeatherXM), tiếng ồn (Silencio), video hành trình (ROVR), đến cảm biến nông nghiệp (Farmsent). Các mạng lưới này sau đó xây dựng nhận thức không gian từ dữ liệu thô, giúp robot hiểu được môi trường xung quanh. Các dự án như Hivemapper và NATIX đang xây dựng bản đồ 3D thời gian thực, trong khi GEODNET tạo ra hệ thống định vị toàn cầu phi tập trung.
Đọc thêm: Pi Network Ventures đầu tư vào OpenMind, cùng xây dựng AI robot phi tập trung
Khi các robot đã có cơ thể, bộ não, sức mạnh và giác quan, chúng cần một hệ thống để giao tiếp và giao dịch với nhau. Đây là lúc Machine Economy (Nền kinh tế Máy móc) xuất hiện. Lớp này cung cấp các tiêu chuẩn về định danh máy móc, tương tác và giao dịch, cho phép các AI/Robot phối hợp tự chủ và an toàn. Peaq và IoTeX là các blockchain L1 được thiết kế riêng cho DePIN và MachineFi. IOTA với cấu trúc Tangle hỗ trợ giao dịch M2M không phí. Gần đây, Virtuals Protocol với bản cập nhật ACP và tiêu chuẩn x402 cũng đã mạnh mẽ bước vào cuộc đua này, cho phép thanh toán Agent-to-Agent.
Cuối cùng, để giải quyết các vấn đề về đầu tư, quản trị và sở hữu trong một hệ sinh thái phức tạp như vậy, DePAI DAO ra đời. Các DAO này đảm bảo quyền lực và lợi ích kinh tế được phân phối công bằng. XMAQUINA là một dự án tiên phong, cho phép cộng đồng cùng sở hữu và quản trị các khoản đầu tư vào các công ty robotics hàng đầu như Figure AI và Agility Robotics, những công ty mà nhà đầu tư nhỏ lẻ khó có thể tiếp cận.
Mô hình kinh tế và triển vọng tương lai
DePAI là một lĩnh vực có khả năng tạo ra doanh thu thực. Robot đóng vai trò trung tâm, được vận hành bởi các AI Agent. Các Agent này lại trả phí để sử dụng sức mạnh tính toán từ các mạng lưới Inference và Compute. Cả Agent và mô hình suy luận đều phải "mua" dữ liệu từ các Data Network để huấn luyện và vận hành. Trong quá trình đó, các robot sử dụng nền tảng Machine Economy để giao tiếp và làm việc chung, trả phí gas cho nền tảng. Vòng tròn này được tài trợ và quản trị bởi các DePAI DAO.
Tổng kết lại, DePAI là một lĩnh vực hội tụ khổng lồ, bao gồm cả Blockchain, AI, DePIN và Robotics. Mặc dù các mảng như DePIN hay AI đã tương đối quen thuộc, các danh mục mang tính mới mẻ và gắn liền với Robotics như Data & Spatial Intelligence, Machine Economy, và DePAI DAO mới là điểm nhấn thực sự.
Trong ngắn hạn, DePAI có thể trở thành một trào lưu đáng chú ý, với nhiều dự án mọc lên nhanh chóng và cũng có thể sụp đổ nhanh. Tuy nhiên, những dự án được đầu tư bài bản như Bittensor hay Virtuals Protocol sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển. Về dài hạn, DePAI chắc chắn sẽ đóng một vai trò quan trọng. Nhưng cần phải thực tế rằng, đại đa số các ứng dụng thực tiễn với chiều sâu chuyên môn cao vẫn sẽ được phát triển bởi các công ty công nghệ truyền thống khổng lồ như Tesla và Nvidia.
